सब-लीजमाथिको प्रतिबन्ध
सब-लीजको अवधारणा
- लीजमा लिने व्यक्तिले नीजको लीजको अधिकारको आधारमा कुनै तेश्रो पक्षलाई लीजमा लिईएको घर प्रयोग गर्न र त्यसबाट नाफा आर्जन गर्न स्विकृती दिने सम्झौतालाई घरको सब-लीज भनिन्छ ।
सब-लीजमाथिको प्रतिबन्ध
- घरमा लीजमा लिने (वास्तविक) र सोही घरलाई पुन: लीजमा लिने (लीजमा लिने नयाँ व्यक्ति) व्यक्तिबीच सम्झौता मार्फत मात्रै सब-लीज सम्झौता वैध र अस्तित्वमा आउनेछ । यद्यपि‚ लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरी बिना लीजमा लिईएको सामग्रीलाई सब-लीजमा दिने छैन । यदि लीजमा लिने व्यक्तिले यो सम्झौता उल्लंघन गरेमा‚ लीजमा दिने व्यक्तिले लीज सम्झौता रद्द गर्न सक्नेछ (नागरिक ऐनको धारा 629) ।
लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरीमा गरिने सब-लीज
सब-लीजमा हुने कानूनी सम्बन्ध
- सब-लीज सम्झौताको विवरण अनुसार लीजमा दिने र पुन: लीजमा लिने नयाँ व्यक्तिबीचको सम्बन्ध निर्धारण गर्न सकिन्छ । यसरी लीजमा लिईएको घर पुन: लीजमा लिने नयाँ व्यक्ति विरुद्ध लीजमा लिने वास्तविक व्यक्ति सरह लीजमा लिने व्यक्तिको अधिकार र कर्तव्य हुनेछ ।
- लीजमा दिने व्यक्तिले लीज सम्झौताको आधारमा लीजमा लिने व्यक्ति विरुद्ध अधिकार प्रयोग गर्न सक्नेछ (नागरिक ऐनको धारा 630 (2)) ।
- लीजमा लिईएको घर पुन: लीजमा लिने नयाँ व्यक्ति लीजमा लिने वास्तविक व्यक्तिप्रति प्रत्यक्ष उत्तरदायी हुनेछ । यद्यपि‚ लीजमा लिने नयाँ व्यक्तिलाई घरभाडा भुक्तान मार्फत सो नयाँ व्यक्तिले लीजमा लिने वास्तविक व्यक्ति विरुद्ध प्रतिरक्षा स्थापना गर्न पाउने छैन (नागरिक ऐनको धारा 630 (1)) ।
· लीज सम्झौताको अवधि समाप्त नभई‚ आदि कारणले नभई लीजमा लिने र दिने व्यक्तिबीच सहमति गरेर लीज सम्झौता अन्त्य गरिए पनि लीजमा लिने व्यक्तिबाट पुन: लीजमा लिने नयाँ व्यक्तिको अधिकार अन्त्य हुने छैन । त्यसैले‚ लीजमा दिने र लिने व्यक्तिलाई ती नयाँ व्यक्तिसँगको सब-लीज लागू हुन सक्नेछ (नागरिक ऐनको धारा 631) ।
लीजमा लिईएको घरको सब-लीज र विरोधी शक्ती
- विरोधी शक्ती प्राप्त गरेपछि लीजमा लिने व्यक्तिले लीजमा लिएको घर पुन: लीजमा दिएको खण्डमा
· विरोधी शक्ति भएको घरमा लीजमा लिने व्यक्तिले घर लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरीमा वैधानिक रुपमा सो घरलाई पुन: लीजमा दिए‚ लीजको अधिकार प्रकाशन गर्ने माध्यम हुने‚ स्वामित्वको हैसियत र स्थानीय पञ्जिकरण सब-लीजले परिवर्तन गरेता पनि लीजमा लिने वास्तविक व्यक्तिको लीज अधिकार सम्बन्धी विरोधी शक्ति समाप्त नभई निरन्तर अस्तित्वमा रहनेछ (सर्वोच्च अदालतको फैसला‚ जून 10‚ 2010‚ मुद्दा नं. 2009Da 101275).
- विरोधी शक्ति प्राप्त नगरी लीजमा लिएको घर लीजमा लिने व्यक्तिले पुन: लीजमा दिएको खण्डमा
· लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरीमा लीजमा राखिएको घर उपलब्ध नगरी र स्थानीय पञ्जीकरण पूरा नगरी लीजमा लिने व्यक्तिले लीजमा लिएको घर पुन: लीजमा दिएको‚ र लीजमा लिने नयाँ व्यक्तिलाई घर उपलब्ध गराईए र स्थानीय पञ्जीकरण पूरा गरेको खण्डमा‚ लीजमा लिने व्यक्तिले त्यसपश्चात विरोध शक्ति प्राप्त गर्नेछ (सर्वोच्च अदालतको फैसला जून 18‚ 1994‚ मुद्दा नं. 94Da 3155).
लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरीबिना दिईने सब-लीज
सब-लीजमा हुने कानूनी सम्बन्ध
- सब-लीजमा लिने व्यक्तिले सब-लीजमा दिने व्यक्तिबाट घर प्रयोग गर्ने र त्यसबाट नाफा आर्जन गर्ने दाबी प्राप्त गर्नेछ‚ र सब-लीजमा दिने व्यक्तिले सब-लीजमा लिने व्यक्तिलाई घरभाडा बुझाउन अनुरोध गर्न सक्नेछ ।
- लीजमा दिने र लिने व्यक्तिबीचको सम्बन्ध अस्तित्वमा नरहे पनि‚ लीजमा दिने व्यक्तिले मञ्जुरी बिना सब-लीजमा दिएको कारणले सम्झौता रद्द गर्न सक्नेछ (नागरिक ऐनको धारा 629 (2))
- लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरी बिना लीजमा दिईएको घरको सब-लीजको वैधता लीजमा दिने त्यस्तो व्यक्तिलाई लागू हुने छैन । त्यसैले‚ सब-लीजमा लिने व्यक्तिले लीजमा लिईएको घरको स्वामित्व लिए‚ यसलाई लीजमा दिने व्यक्ति विरुद्ध अवैधानिक स्वामित्व मानिनेछ‚ र लीजमा दिने व्यक्तिले स्वामित्वको आधारमा सब-लीजमा लिने व्यक्तिबाट लीजमा लिएको घर फिर्ता गर्न माग गर्न सक्नेछ (नागरिक ऐनको धाराहरु 213 र 214) ।
लीजमा लिईएको घरको सब-लीज र विरोधी शक्ति
- सिद्धान्त: लीजमा दिने व्यक्तिको मञ्जुरी बिना लीजमा लिएको घरलाई लीजमा लिने व्यक्तिले दिएको सब-लीज मान्य हुनेछैन । त्यसैले‚ लीजमा लिईएको घरको सब-लीजलाई लिएर लीजमा लिने वा सब-लीजमा लिने व्यक्तिले लीजमा दिने व्यक्ति वा कुनै तेश्रो पक्ष विरुद्ध विरोध गर्न पाउने छैन ।