Эпидемиологик текширув нима?- Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари раҳбари, махсус ўзини ўзи бошқариш вилоят ҳокими, ўзини ўзи бошқарадиган махсус туман ҳокими, шаҳар ҳокими юқумли касаллик эҳтимоли бор деб ҳисобласа эпидемия туфайли тарқаладиган ёки юқумли касалликнинг мавжудлиги аниқ бўлмаганда. Аммо сабабини ўрганиш зарурлиги, эпидемиологик текширув ўтказилиши ва натижалари тўғрисидаги маълумотлар зарур даражада тегишли тиббий муассасага тақдим этилиши керак (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 18 (1)-моддасининг асосий матни).
※ Агар минтақавий тарқалишнинг олдини олиш учун зарур бўлса, эпидемиологик текширув натижалари тўғрисида бошқа тиббий муассасаларга маълумот берилиши керак (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 18 (1)-моддасининг провисо).
- Эпидемиологик текширувга қуйидагилар киритилиши зарур (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннинг кучга кириши тўғрисидаги қарорнинг 12 (1)-моддаси).
· Юқумли касалликлар билан оғриган беморлар, юқумли касалликлар шифокорлари ёки патоген эгалари (бундан кейин “юқумли касалликлар билан касалланганлар ва бошқалар.”) ва шубҳали юқумли касалликлар
· Юқумли касалликларнинг бошланиш санаси ва бошланиш жойи ва бошқалар
· Инфекцион касалликларнинг юқиш сабаби ва юқиш йўли
· Юқумли касалликлар ва бошқа шубҳали юқумли касалликлар бўйича тиббий ёзувлар
· Юқумли касалликлар сабабини аниқлаш билан боғлиқ бошқа масалалар
- Эпидемиологик текширув усуллари қуйидагилардан иборат (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннинг кучга кириши тўғрисидаги қарорнинг 14-моддаси ва иловадаги 1-3 жадваллар).
· Сўровнома ва интервьюлар
|
Қисм |
Текширув усули |
|
Сўровнома |
- Сўровнома юқумли касалликларга чалинган ва юқумли касалликларга шубҳа қилинган беморлар учун ўтказилади.
-Сўровнома Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари раҳбари томонидан белгиланадиган эпидемиологик текширув ҳужжати бўлиб, эпидемиологик текширув гуруҳи томонидан эпидемия шаклига қараб ўзгартирилиши ва ишлатилиши мумкин.
- Эпидемиологик текширув ҳисоботи тегишли юқумли касалликнинг юқтириш йўли ва инфекция манбасини аниқлайдиган бандлардан иборат.
- Сўровнома эпидемиологик тергов гуруҳи аъзоси томонидан тўғридан-тўғри сўров объектлари билан суҳбатлашади.
※ Агар, сўров объектининг ҳолати ёки юқумли касаллик содир бўлган жойнинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда муқаррар бўлса, у телефон, почта ёки электрон почта орқали ўтказилиши мумкин. |
|
Интервью |
√ Юқумли касаллик содир бўлган муассасалар ёки муассасаларнинг соғлиқни сақлаш, санитария ва атроф-муҳит бўйича раҳбарлари билан суҳбатлар ўтказилади. √ Суҳбат мазмуни юқумли касалликларнинг тарқалиши билан боғлиқ соғлиқ, гигиена ва атроф-муҳитни бошқариш ҳақида бўлади √ Суҳбатлар эпидемиологик текширув гуруҳи аъзоси томонидан юзма-юз ўтказилиши керак. ※ Агар, суҳбатдошнинг аҳволи ёки юқумли касаллик содир бўлган жойнинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, бу муқаррар бўлса, у телефон, почта ёки электрон почта орқали ўтказилиши мумкин. |
· Одам намуналарини йиғиш ва синовдан ўтказиш
√ Одам намуналарини йиғиш ва синовдан ўтказиш юқумли касалликларга чалинган ва юқумли касалликларга шубҳа қилинган беморлар учун ўтказилади.
√ Одам намуналарини йиғиш ва синовдан ўтказиш "Юқумли касалликлар диагностикаси стандартлари" га мувофиқ ўтказилиши керак.
√ Одам намуналари лабораторияси юқумли касалликларга чалинган беморларни ва юқумли касалликларга чалинган беморларни тасдиқлаши мумкин бўлган муассасадир. “Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 16-2 (1)-моддасига мувофиқ.
√ Эпидемиологик текширув гуруҳи тест сўрови шаклини ва намунани синов муассасасига синовни талаб қилиш учун тақдим этади.
· Атроф-муҳит намуналарини йиғиш ва синовдан ўтказиш
√ Атроф-муҳит намуналарига тупроқ, сув (умумий объектлардаги сув масалан ер ости сувлари, водопровод сувлари, сузиш ҳавзалари, иссиқ булоқлар ва ванналар каби жамоат объектларининг сувлари назарда тутилади), озиқ-овқат ва асбоблар (пишириш асбоблари ва бошқалар) патогенларни юбориши мумкин бўлган объектлар, жиҳозлар ва бошқалар киради.
√ Атроф-муҳит намуналари учун тегишли юқумли касалликни келтириб чиқарадиган патогенни аниқлаш учун тест ёки инфекцияни келтириб чиқариши мумкин бўлган ифлосланишни билвосита тасдиқлаш учун тест ўтказилади.
|
Тест Тури |
Мақсад намунаси |
|
Legionella Бактерияларини Аниқлаш Тести |
Водопровод сувлари, ер ости сувлари, жамоат объектларидаги сув |
|
Ентероҳеморрагик Е. cоли аниклаш тести |
Сузиш бассейнлари, совуқ ва иссиқ сув |
|
Норовирусни Аниқлаш Тести |
Сув таъминоти, ер ости сувлари, озиқ-овқат маҳсулотлари сақлаш |
|
“Ичимлик сувини бошқариш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ ичимлик сувини текшириш |
Водопровод сувлари, ер ости сувлари, совуқ ва иссиқ сувлар |
|
Озиқ-овқат қоидаларига мувофиқ озиқ-овқат стандартлари синови |
Ичак инфекциясининг гуруҳий тарқалишида консерваланган озиқ-овқатлар |
|
Озиқ-овқат қоидаларига мувофиқ пишириш идишларининг стандартлари синови |
Овқат пишириш асбоблари (Тўғраш тахтаси, пичоқ, идиш-товоқ, ошхона сочиғи, аквариум суви ва бошқалар) |
|
Сувдаги протозоаларни аниқлаш тести |
Сув таъминоти, ер ости сувлари, бассейнлар |
√ Эпидемиологик текширув гуруҳи тест сўрови шаклини ва намунани синов муассасасига текширувни талаб қилиш учун тақдим этади.
√ Атроф-муҳит намуналари учун текширув лабораторияси юқумли касалликларга чалинган беморлар ва юқумли касалликлар шифокорларини тасдиқлаши мумкин бўлган муассаса бўлиб, Соғлиқни сақлаш ва фаровонлик вазирлигининг буйруғи билан белгиланади. Бироқ, водоровод суви ёки ер ости сувларида норовирусни аниқлаш учун текширув муассасаси Миллий Атроф-муҳит фанлари институти ёки Озиқ-овқат ва дори воситалари хавфсизлиги вазирлигидир.
· Юқумли касалликлар билан юқадиган ҳашаротлар ва ҳайвонларнинг намуналарини йиғиш ва текширувдан ўтказиш
√ Юқумли касаллик юқтирадиган ҳашаротлар (чивинлар, каналар, битлар, бургалар ва бошқаларни назарда тутилади) ёки юқумли касаллик билан касалланган беморга эпидемиологик алоқадор деб топилган ҳайвонлар (сигирлар, чўчқалар, товуқлар, кийиклар, ёввойи чўчқалар) ёки бундай хавф-хатарларга дучор бўлиши тахмин қилинган шахсга, ёввойи мушуклар, ёввойи сичқонлар ва бошқалар) тегишли юқумли касалликнинг қўзғатувчисини аниқлаш учун текширувдан ўтказилади.
√ Эпидемиологик текширув гуруҳи тест сўрови шаклини ва намунани текширув муассасасига текширувни талаб қилиш учун тақдим этади.
√ Юқумли касаллик ташувчи ҳашаротлар ва ҳайвонларнинг намуналарини текширувдан ўтказувчи муассасалар юқумли касалликка чалинган беморларни ва юқумли касалликларга чалинган беморларни аниқлаши мумкин бўлади. Соғлиқни сақлаш ва фаровонлик вазирлигининг буйруғи ёки “Чорвачилик юқумли касалликларининг олдини олиш тўғрисида”ги қонун 12 (1)-моддасига мувофиқ чорва молларининг касалликлари диагностикаси билан белгиланадиган муассасалардир. Баҳолашни амалга оширадиган Миллий ветеринария фанлари ва карантин агентлиги ёки чорвачилик карантини бўйича шаҳар/вилоят агентлиги.
· Тиббий ёзувларини текшириш ва шифокорлар билан суҳбат
√ Эпидемиологик тергов гуруҳи юқумли касалликларга чалинган ёки юқумли касалликларга шубҳа қилинган беморларнинг инфекция йўлини, клиник белгиларини, даволаш натижаларини, бошқаларга тарқалишини ва ҳоказоларни аниқлаш учун “Тиббий акт”ни яратишади. Тиббий ёзувларни кўриб чиқишингиз мумкин ва ҳоказо (Кейинги ўринларда “Тиббий ёзувлар ва бошқалар” деб юритилади) “Тиббиёт қонуни”нинг 22-моддага мувофиқ ёки масъул шифокор билан суҳбат қилинг.
- Касалликларни назорат қилиш ва профилактика марказлари бошлиғи, махсус ўзини-ўзи бошқариш вилоят ҳокими, махсус ўзини ўзи бошқарадиган шаҳар ҳокими, эпидемиологик тергов гуруҳини тузади ва эпидемиологик текширув ўтказади (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 18 (2)-моддаси).
- Касалликларни назорат қилиш ва профилактика марказлари бошлиғи, махсус ўзини-ўзи бошқариш вилоят ҳокими, махсус ўзини ўзи бошқарадиган шаҳар ҳокими томонидан олиб бориладиган эпидемиологик текширувда ҳеч ким қуйидаги ишларни қилмаслиги керак. (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 18 (3)-моддаси).
· Узрли сабабларсиз эпидемиологик текширувлардан бош тортиш, аралашиш ёки ундан қочиш ҳаракатлари
· Ёлғон баёнотлар бериш ёки ёлғон маълумотларни тақдим этиш ҳаракатлари
· Фактларни атайлаб ўтказиб юбориш ёки яшириш
Эпидемиологик текширув ўтказиш вақти- Эпидемиологик текширув сабаблар пайдо бўлганда қуйидаги тоифаларга мувофиқ ўтказилади (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннинг кучга кириши тўғрисидаги қарорнинг 13-моддаси).
· Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари раҳбари эпидемиологик текширув ўтказиши керак бўлганда
√ Бирданига икки ёки ундан ортиқ шаҳарда/вилоятда эпидемиологик текширув зарур бўлганда
√ Юқумли касалликларнинг келиб чиқиши ва тарқалиши билан боғлиқ зудлик билан тергов зарур бўлганда
√ Махсус ўзини-ўзи бошқариш вилоят ҳокими, махсус ўзини-ўзи бошқариш туман ҳокими ва шаҳар ҳокими эпидемиологик текширувлари етарли эмас ёки имконсиз деб топганда.
· Махсус ўзини-ўзи бошқариш вилоят ҳокими, махсус ўзини-ўзи бошқариш туман ҳокими ва шаҳар ҳокими эпидемиологик текширув ўтказиши керак бўлганда.
√ Юрисдиксияда юқумли касаллик юзага келса ва авж олиш хавфи мавжуд бўлса.
√ Юқумли касалликнинг юрисдикциядан ташқарида тарқалиши хавфи мавжуд бўлганда ва юқумли касаллик эпидемиологик жиҳатдан юрисдикцияга тегишли эканлигига шубҳа қилинган ҳолатлар
Эпидемиологик Тадқиқот Маркази- Юқумли касалликларни эпидемиологик текшириш ишларини олиб бориш учун Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказларига қарашли камида 30 та давлат ходими ва ҳар бир шаҳар/вилоятдан камида 2 тадан эпидемиологик текширувчи мавжуд бўлиши керак (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 60-2 (1)-моддасининг асосий матни)
※ Бироқ, “Тиббиёт тўғрисидаги қонун” 2 (1)-моддасига мувофиқ тиббиёт ходимлари орасидан камида битта шаҳар/туман эпидемиологик текширувчиси шифокор этиб тайинланиши керак. Агар керак бўлса, эпидемиологик текширувчи шаҳар/туман/районга жойлаштирилиши мумкин (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 60-2 (1)-моддасининг провисо)
- Эпидемиологик текширувчи эпидемиологик текшириш бўйича таълим ва малака ошириш курсларини тугатганлар орасидан қуйидагилардан бирига тегишли бўлган шахслар орасидан тайинланади: (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 60-2 (2)-моддаси).
· Карантин, эпидемиологик текширувлар ёки эмлашлар учун масъул бўлган давлат амалдорлари
· “Тиббиёт тўғрисида”ги қонуннинг 2 (1)-моддасига мувофиқ тиббиёт ходимлари ҳақида
· Юқумли касалликлар ва эпидемиология билан боғлиқ бўлган бошқа мутахассислар, масалан, “Фармацевтика тўғрисида”ги қонуннинг 2-моддаси 2-бандига мувофиқ, “Фармацевтлар ва ветеринария тўғрисида”ги қонуннинг 2-моддаси 1-бандига мувофиқ ветеринария шифокорлари
- Эпидемиологик текширувчининг вазифалари қуйидагилардан иборат (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннинг кучга кириши тўғрисидаги қарорнинг 26 (2)-моддаси).
· Эпидемиологик текшириш режасини тузиш
· Эпидемиологик сўровларни ўтказиш ва натижаларни таҳлил қилиш
· Эпидемиологик сўровларни ўтказиш стандартлари ва усулларини ишлаб чиқиш
· Эпидемиологик тадқиқотлар учун техник раҳбар
· Эпидемиологик сўров бўйича тренинг
· Юқумли касалликларни эпидемиологик ўрганиш
- Юқумли касалликнинг тарқалиши базорат қилинадиган шошилинч вазият юзага келганда ҳамда, юқумли касалликнинг тарқалиши зудлик билан кўрилмаса, аҳоли саломатлигига жиддий зарар етказишидан хавотир мавжуд бўлса, эпидемиология текширувчи вақтинча қуйидаги чораларни кўришлари мумкин. Тегишли ҳокимга, махсус ўзини ўзи бошқарадиган шаҳар ҳокимига ва ткман ҳокимига ҳисобот беришингиз керак (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 60-2 (4) ва (6)-моддаси ва 47-моддаси 1-банди).
· Вақтинча ёпиқ
· Жамоатчиликка кириш таъқиқланган
· Тегишли жойда ҳаракатланишни чеклаш
· Трафикни блокировка қилиш учун зарур бўлган бошқа чоралар
- Тегишли давлат мансабдор шахслари, масалан, милиция ходимлари, ўт ўчирувчилар, соғлиқни сақлаш ходимлари, узрли сабаблар бўлмаса, эпидемиологик текширув ходими билан ҳамкорлик қилиши шарт (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннин 60-2 (5)-моддаси).
- Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари раҳбарлари, махсус ўзини ўзи бошқариш вилоят ҳокими, махсус ўзини ўзи бошқариш туман ҳокими, шаҳар ҳокими эпидемиологик текширувчига зарур харажатлар учун бюджет доирасида ўз вазифаларини бажаришга субсидия бериши мумкин (“Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва назорат қилиш тўғрисида”ги қонуннинг кучга кириши тўғрисидаги қарорнинг 26 (4)-моддаси).