Кундалик ҳаётда юқумли касалликларнинг олдини олиш
Қўл ювиш ва йўталиш одоби
- Қўлларни тўғри ювиш ва йўталиш амалиёти инфекцияни олдини олишнинг энг асосий воситасидир, бу юқумли касалликларнинг тахминан 50-70% фоизини олдини олади.
- Тўғри қўл ювиш усули қуйидагича.
① Кафтларингизни бир-бирига ишқаланг
② Қўлингизнинг орқа қисмини кафтингиз билан ишқаланг
③ Кафтларингизни бир-бирига қўйиб қўлларингизни бир-бирига ишқаланг
④ Бармоқларингизни бир-бирига ишқаланг
⑤ Бош бармоғингизни бошқа қўлингиз кафти билан ишқаланг
⑥ Бармоғингизни қарама-қарши кафтга қўйинг ва тирноқ тагини ишқалаб тозаланг
- Йўталнинг хулқ-атвори қуйидагича.
· Йўталганда ёки аксирганда оғиз ва бурунни салфетка ёки рўмолча билан ёпинг
· Агар сизда салфетка ёки рўмолча бўлмаса, уни кийим енглари билан ёпинг
· Йўтал ёки аксиришдан кейин қўлларни 30 сониядан кўпроқ вақт давомида совун билан ювинг
Чет элга чиқиш пайтида юқумли касалликларнинг олдини олиш йўли
Чет элга чиқишдан олдин юқумли касалликларнинг олдини олиш
- Саёҳатчиларнинг еҳтиёт чоралари
· Саёҳат қилишдан олдин, саёҳатга борадиган мамлакатни хавф омилларини олдиндан текширинг
· Саёҳат қилишдан олдин керакли эмлашлар, безгакка қарши дорилар ёки биринчи ёрдам дори-дармонлари ва жиҳозларини текширинг. Агар керак бўлса, шифокорингизга мурожаат қилинг
√ Агар эмлаш зарур бўлса, уни камида 2 ой олдин тайёрлаш керак.
1. Сариқ иситмага қарши эмлаш, эмлашдан тахминан 10 кун олдин қилинади ва битта эмлаш билан 10 йил давомида амал қилади. Шунинг учун, агар сиз сариқ иситма эпидемияси ҳудудига борадиган бўлсангиз, кетишдан 10 кун олдин эмлаш хавфсиз бўлади.
2. Вабонинг олдини олиш шахсий гигиена ва хавфсиз овқат истеъмол қилиш учун етарли бўлиб, эмлаш орқали иммунитетни шакллантириш учун 2 асосий эмлаш ва қўшимча эмлаш тавсия қилинади.
3. Тифга қарши эмлаш оғиз орқали ва инъекция вакциналарига ега. Оғиз орқали олинадиган вакциналар тизимли ёмон таъсирга эга эмас ва тахминан 70% профилактик таъсирга эга. Оғиз орқали эмлаш 5 йил давомида, инъекцион эмлаш эса 3 йил давомида амал қилади.
4. Япон энсефалитида катталар Япон энсефалитига қарши эмланмайди, аммо болаларни эмлаш тавсия қилинади. Агар эмлаш биринчи қилинаётган бўлса, у бир ҳафта оралиғида тери остига 2 марта ва бир йилдан кейин бир марта қилинади. Қўшимча эмлаш 6 ва 12 ёшда амалга оширилади. Эмлашни саёҳатдан 10 кун олдин бажариш керак.
5. Агар қишлоқларга ташриф қилсангиз қутурган эмлаш тавсия етилади, агар ҳайвонлар билан қўп алоқа ва 1 ойдан ортиқ узоқ вақт давомида саёҳат қилганда тавсия этилади. Эмлаш елка мушакларига 3 марта эмланади.
6. Гепатит Б га қарши эмлаш Aфрика ёки Жануби-Шарқий Осиёдаги маҳаллий аҳоли билан яқин алоқада бўладиган саёҳатчиларга тавсия қилинади. Амал қилиш муддати 5 йил, шунинг учун қўшимча эмлашлар 5 йилдан кейин қилиниши керак.
7. Гриппга қарши эмлаш, 65 ёшдан ошган кекса одамлар, юрак хасталиги, ўпка касаллиги билан оғриган беморлар ва аспирин билан даволанадиган болалар эмланади, йилига 1 марта эмланиш керак.
√ Безгакка қарши дорилар (Антималариал) - бу ихтисослашган дорилар бўлиб, улар шифокор томонидан тайинланиши ва камида бир ҳафта олдин қабул қилиниши керак.
√ Мавжуд дори-дармонларни (шу жумладан контрацептивларни), оғриқ қолдирувчи воситаларни, иситма туширувчи воситаларни, қуёшдан ҳимоя воситаларини, инсектицидларни, антибиотикларни, атирларни, бир марталик бинтларни, презервативларни ва бошқа нарсаларни тайёрланг.
Чет элга чиқиш пайтида юқумли касалликларнинг олдини олиш
- Озиқ-овқат ва сув
· Овқат ейишдан олдин қўлингизни совун билан ювинг. Агар қўлингизни ювиш учун совун ва сув бўлмаса, 60% дан ортиқ спиртни ташкил қилган қўл тозалагичдан фойдаланинг.
· Фақат шишали сув, қайнатилган сув, газланган сув ичинг. Водопровод суви, фавворалар ва музни истеъмол қилишдан эҳтиёт бўлинг.
· Кўчада сотиладиган озиқ-овқатлардан сақланинг.
· Овқатни фақат тўлиқ пишган ҳолда истеъмол қилинг.
· Тўлиқ пастеризация қилинган маҳсулотлардан ташқари сут маҳсулотларини истеъмол қилманг.
- Очиқ ҳаводаги фаолиятда саёҳатчиларнинг эҳтиёт чоралари
· Ҳашоротларга қарши таркибига 30~50% фоизли DEET моддаси кирган воситадан фойдаланиш
· Очиқ ҳавода узун енгли кийим, узун шим ва бош кийим кийиш.
· Безгак чивинлар мавсуми энг юқори палласида (қоронғудан тонг отгунча) экранли монитор ёки кондиционерли хонада қолинг.
Чет элга чиққандан кейин юқумли касалликларнинг олдини олиш йўли.
- Агар тиббий кўрикдан ўтиш керак бўлса
· Агар сизда сурункали касаллик бўлган ҳолатда (юрак етишмовчилиги, диабет, сурункали нафас олиш касаллиги ва бошқалар)
· Иситма, диарея, қусиш, сариқлик, сийдик анормалликлари ва тери касалликлари уйга қайтгандан кейин бир ҳафта ичида пайдо бўлади
· Саёҳат вақтида оғир юқумли касалликка дучор бўлдим деб ҳисоблаган ҳолатда
· Саёҳат вақтида ҳайвон тишлаган бўлса
· Ривожланаётган мамлакатда 3 ойдан ортиқ қолган ҳолатда
- Безгакка қарши даво олган бўлсангиз
· Агар сиз саёҳатингиздан олдин безгакка қарши даволанишни олган бўлсангиз, уйга қайтганингиздан кейин ҳам худди шундай даволанишни билиб олинг.
· Уйга қайтгандан кейин безгакка қарши дори-дармонларни қабул қилишни давом эттириш ҳолатлари хам мавжуд
· Безгак енгил касаллик эмас ва баъзи ҳолатларда ўлимга хам олиб келиши мумкин
· Агар безгак хавфи бўлган ҳудудга саёҳат қилиб ёки уйга қайтгандан сўнг (1 йилгача) иситма ёки гриппга ўхшаш аломатлар пайдо бўлса, дарҳол шифокорингизг учранг ва унга чет элга саёҳат қилганингизни айтинг
