Узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш
Узлуксиз меҳнат фаолияти даври тушунчасига таъриф
- "Узлуксиз меҳнат фаолияти даври" меҳнат шартномаси тузилгандан бошлаб ушбу шартнома муддати тугагунгача бўлган даврни билдиради. Агар меҳнат шартнома муддатли шартнома бўлса, умумий олганда, меҳнат муносабатлари ушбу шартнома муддати тугаши билан ниҳоясига етади (Пенсия жамғармасидан оралиқ тўлов тўлаш бўйича маъмурий йўриқлар, 38-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги; Маъмурий шарҳ: Бандлик соҳасида дискриминацияга қарши кураш департаменти. -2457, 12/6/2013, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
- Юқоридаги таърифга асосан, узлуксиз меҳнат фаолияти даври 1 йил ёки ундан ортиқ муддатни ёки ҳафталик иш соатлари сони 1 ҳафталиқ ўртача қиймат ҳисобида ҳисоблаганда 15 соат ёки ундан кўпни ташкил этадиган ишчи-ходимлар пенсия нафақаларини олиш ҳуқуқига эга ("Ишчи ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонуннинг 4 ①-моддасининг махсус шарти).
1-савол. Агар менинг меҳнат шартномам шу йилнинг 2 январида бошланиб, кейинги йилнинг 1 январида (бу сана байрам кунига тўғри келса) якунланадиган бўлса, мен бу ҳолатда пенсия нафақаларини олишга ҳақлиманми?
1-жавоб. Муддатли меҳнат шартномаси бўйича, агар шартнома муддати байрам куни ёки иш куни ҳисобланмайдиган кунда (бу ҳолатда, 1 январда), яъни ишчи-ходимлар ўз вазифаларидан озод бўлган кунда тугайдиган бўлса, меҳнат муносабатлари ўша кунда ҳам давом этган, деб ҳисобланади. Бу шуни билдирадики, меҳнат фаолиятингиз муддати ўша кундан кейинги иш кунида якунига етади; бошқача айтганда 2 январда. Шунга кўра, бу ҳолатда, иш берувчингиз сизга пенсия нафақалари тўлаши талаб этилади "Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 47-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
2-савол. Меҳнат таътили даври узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшиладими?
2-жавоб. "Узлуксиз меҳнат фаолияти даври" ишчи-ходим иш берувчига меҳнат қиладиган ва хизматлар кўрсатадиган, шу билан бирга, иш берувчига бўйсунган ҳолда у билан узлуксиз равишда меҳнат муносабатларида бўладиган даврни англатади. Шунга кўра, иш берувчи рухсати билан олинган ҳар қандай вақтинчалик таътил даври узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшилади. Аммо шахсий сабабларга кўра, масалан, хорижда таълим олиш мақсадида, меҳнат фаолиятидан олинган таътил даври, жамоавий шартнома ёки жорий этилган ички меҳнат қоидаларига боғлиқ ҳолда, узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшилиши ёки қўшилмаслиги мумкин ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 57-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
3-савол. Амалий ўрганиш (амалиёт,стажировка) даври узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшиладими?
3-1-жавоб. Агар амалий ўрганиш (стажировка) даврида, меҳнат фаолияти иш берувчига бўйсунган ҳолда ва меҳнат муносабатлари асосида амалга оширилган бўлса, бу давр пенсия нафақаларини ҳисоблаш мақсадида узлуксиз меҳнат фаолияти даврига киритилади (Кванжу район суд ажрими, 4/18/ 2004, иш рақами 2002Gadan1180).
3-2-жавоб. Меҳнат фаолиятини амалга ошириш тартибида ўзгариш бўлса, масалан, амалий ўрганувчи ёки амалиётчи стажёр кейинчалик ўша корхона тўлиқ ставка асосида ишга қабул қилиниб, у ерда меҳнат фаолиятини давом эттирган бўлса, пенсия нафақаларини ҳисоблаш мақсадида узлуксиз меҳнат фаолияти даврига амалиёт ўталган давр ҳам, амалиётчи одатий ишчи-ходим сифатида меҳнат фаолиятини амалга оширган давр ҳам қўшилиши керак (Олий суд ажрими, 7/11/ 1995, иш рақами 93Da26168).
Меҳнат шартномаси янгиланганда ёки шартнома қайта имзоланганда, узлуксиз меҳнат фаолияти даври қандай бўлади?
- Агар меҳнат шартномаси унинг муддат тугаган санада ёки тугашидан олдинги санада янгиланган бўлса ёки худду ўша шартлар асосида янги шартнома имзоланган бўлса, ҳар икки шартнома муддатлари ҳам пенсия нафақаларини ҳисоблаш мақсадида узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшилади (Олий суд ажрими, 7/11/ 1995, иш рақами 93Da26168).
- Ҳатто янги тузилган ёки янгиланган шартнома муддати амалда бўлган шартнома муддати тугаган санадаёқ бошланмаса ҳам, агар оралиқ давр шартнома муддати билан солиштирганда у қадар катта, деб ҳисобланмаса ва мавсумий омиллар туфайли ёки иш ўрнининг хусусиятлари ва тури сабабли, масалан, мактаб таътиллари каби ҳолатлар сабабли ёки ишга қайтишдан олдин бироз куч тўплаш мақсадида вақтинчалик танаффус қилиш сабабли ушбу оралиқ даврда ишчи-ходим ишламаса ёки иш ҳақи олмаса, меҳнат муносабатлари ушбу оралиқ даврда ҳам давом этган, деб ҳисобланади. (Олий суд ажрими, 12/7/2006 йил, иш рақами 2004Da29736).
Узлуксиз меҳнат фаолияти даврига оид прецедент ҳолатлар
Кунбай ишчилар учун узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш
- "Кунбай ишчилар" 1 кунга ёлланадиган ва бир кунлик иш ҳақи тўланадиган ва иш берувчи билан узлуксиз меҳнат муносабатларида бўлмайдиган ишчилар ҳисобланади, чунки уларнинг меҳнат шартномаси иш куни охирида ниҳоясига етади ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 40-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
- Аммо қурилиш объектлари ёки шунга ўхшаш жойларда номаълум муддатга ишга ёлланган ва бир иш берувчи билан анчагина узоқ муддат давомида меҳнат муносабатларида бўладиган ва меҳнат фаолияти қурилиш лойиҳаси якунигача давом этилиши кутилган ишчилар бўлса, гарчи улар кунбай ишчилар сифатида таснифланса-да, меҳнат муносабатлари қурилиш лойиҳаси ниҳоялангунча давом этган, ҳисобланади ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 40-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
- Агар ҳафталик иш соатлари сони айрим пайтларда 15 соат ёки ундан кўпни ва айрим пайтларда 15 соат ва ундан камни ташкил этган бўлса, ишчи-ходим 15 соат ёки ундан кам ишлаган даврлар узлуксиз меҳнат фаолияти давридан чиқариб ташланади ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 41-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
- Қурилиш объектларида ишлайдиган ишчилар учун иш жойи объектларининг ўзгариши узлуксиз меҳнат фаолияти даврига ҳеч қандай таъсир этмайди. Агар узлуксиз меҳнат фаолияти даври 1 йил ёки ундан кўпни ташкил этса, ушбу ишчилар ишлаган охирги қурилиш объектида ушбу ишчиларнинг меҳнат фаолияти якунланган вақтда уларга пенсия нафақалари тўланиши керак ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 41-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
Бизнесга эгалик ҳуқуқи бошқа шахсга ўтганда узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш
- "Бизнесга эгалик ҳуқуқининг бошқа шахсга ўтиши" дейилганда, маълум бизнес мақсадлар учун ташкил этилган юридик шахсга эгалик қилиш ҳуқуқининг бутунлай учинчи томонга ўтиши тушунилади ва бунда бизнеснинг инсон ресурслари ва моддий структураси ўзгармасдан қолади, фақат бизнес эгаси ўзгаради. Бу ҳолатда ишчи-ходимлар ва бизнеснинг собиқ эгаси ўртасидаги меҳнат муносабатлари ўзгармасдан бизнеснинг янги эгасига ўтади. Шунга кўра, бизнесга эгалик ҳуқуқининг учинчи томонга ўтишидан кейин ҳам меҳнат фаолияти узлуксизлиги давом этган, ҳисобланади (Олий суд ажрими, 2/25/2005, иш рақами 2004Da34790).
※Агар бизнесга эгалик ҳуқуқининг учинчи томонга ўтиши амалда содир бўлди, деб ҳисоблашда, бизнесни топшираётган А компания ва бизнесни ўзига олаётган В компания ўртасидаги очиқча келишув ёки сукут бўйича келишув бор-йўқлигидан келиб чиқилса ва бизнес собиқ эгасининг мажбуриятлари, дебиторлик ва кредиторлик қарзлари бизнеснинг янги эгасига ўтганлигини тасдиқловчи далилдан келиб чиқилса, ишчи-ходимларнинг А компания учун қилган меҳнат фаолияти даври, пенсия нафақаларини ҳисоблашда ишчи-ходимларнинг В компания учун қилган меҳнат фаолияти даврига киритилади (қўшилади) ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 51-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
- Ўз бизнес бўлинмаларидан бирини бошқа бир компанияга сотаётган бизнеснинг ишчи-ходими сотиб олувчи компаниянинг сиёсатига кўра, расмиятчилик учун, ишдан бўшатилиши ва яна қайта ишга қабул қилиниши талаб этилса, гарчи бунинг учун у ишчи-ходим ишдан бўшатилганлик учун товон пули ёки пенсия нафақаларини олса ҳам, бу меҳнат муносабатлари якунланганлигига сабаб бўлмайди, чунки бу ишчи-ходим меҳнат муносабатларини тугатиш ниятида бўлган, дея хулоса қилишга асос бўла олмайди. Бу ҳолатда, у ишчи бизнесни сотиб олган компаниядан пенсияга чиққанда ёки ишдан бўшаганда, унга узлуксиз меҳнат фаолияти даври учун пенсия нафақалари тўланиши керак ва ушбу узлуксиз меҳнат фаолияти даврига у ишчи-ходим бизнеснинг собиқ эгаси учун ишлаган меҳнат фаолияти даври ҳам қўшилади; аммо у ишчи-ходим аллақачон олган пенсия нафақалари айириб ташланиб, қолган сумма тўлаб берилади. (Олий суд ажрими, 2/25/2005, иш рақами 2004Da34790).
Мамлакатни тарк этган ва кейин яна мамлакатга қайтган хорижлик ишчи-ходимлар узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш
- "Узлуксиз меҳнат фаолияти даври" дейилганда, ишчи-ходим бир иш берувчига бўйсуниш муносабатлари асосида меҳнат қиладиган давр тушунилади. Иш берувчи рухсати билан олинган вақтинчалик меҳнат таътиллари ҳам узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшилади ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 48-49-бетлар, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
· Агар хорижлик ишчи-ходим иш берувчи рухсати билан мамлакатни вақтинча тарк этса ва тарк этишдан олдин хорижда бўлган пайтида ҳам ўз иш берувчиси қўлида узлуксиз меҳнат фаолиятини давом эттирган, деб ҳисобланишини тасдиқлаш учун “Меҳнат фаолиятини давом эттириш учун қайта кириш” тўғрисида билдирги тақдим этса ва кейинчалик малакатга қайтиб, ўша иш берувчида меҳнат фаолиятини давом эттирса, меҳнат муносабатларида оралиқ узилиш бўлмаган, деб ҳисобланади ва мамлакатдан ташқарида ўтказилган вақт узлуксиз меҳнат фаолияти даврига қўшилади.
· Аммо агар иш берувчи ва ишчи-ходим келишиб, оралиқ тўлов олиш учун ариза бериш учун алоҳида саналарни белгилашган бўлса, аризани иш ҳақининг юқори нуқтаси дастури кучга киргандан сўнг, юқорида айтилган келишилган саналарда тақдим этиш мумкин.
Бандлик мақоми ўзгаргандан кейин узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш
- Корхона учун дастлаб кунбай ишчи сифатида меҳнат қилиб, кейинчалик ўша корхонада тўлиқ ставкада ишловчи одатий ишчи-ходим ёки техник ишчи-ходим сифатида меҳнат фаолиятини давом эттирган шахснинг узлуксиз меҳнат фаолияти йиллари сонини белгилашда кўпгина турли омиллар ҳисобга олиниши керак ("Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар, 49-50-бет, Бандлик ва меҳнат Вазирлиги).
· Агар ишчи-ходим тўлиқ ставкада ишловчи ишчи-ходим сифатида ишга қабул қилиниши учун одатий ишга қабул қилиш жараёнларидан ўтган бўлса (масалан, ишга қабул қилиш имтихонини топшириш каби), у ишчи-ходим кунбай ишловчи ишчи-ходим сифатидаги иш жойидан бўшашга ўз ихтиёри билан қарор қилганлигини маълум қилса ва унинг ишдан бўшаганлиги иш берувчи томонидан расман қабул қилинса, унинг кунбай ишчи-ходим сифатидаги меҳнат муносабатлари амалда тугатилган, деб ҳисоблаш мумкин.
· Бошқа томондан, агар у ишчи-ходим ҳали ҳам кунбай ишчи-ходим мақомида бўлиб турган ҳолда махсус ишга қабул қилиш дастури орқали тўлиқ ставкада ишловчи ишчи-ходим ёки техник ишчи-ходим сифатида ишга қабул қилинса ва фақатгина тўлиқ ставкада ишга қабул қилинганлиги тўғрисида расмий қарор чиқарилгандан кейин кунбай ишчи-ходим сифатидаги ишидан бўшаса, бу бандлик мақомининг ўзгарганлиги сифатида эътироф этилади. Шунга кўра, бандлик мақомининг бир турдан бошқа турга ўзгариши натижасида меҳнат муносабатлари вақтинча тўхтаб қолган, деб ҳисобланмайди.
※Меҳнат фаолияти билан боғлиқ турли вазиятларда узлуксиз меҳнат фаолияти даврини ҳисоблаш қоидалари ҳақида батафсил маълумот олиш учун "Ишчи-ходимларнинг пенсия нафақаларини кафолатлаш тўғрисида"ги Қонунга оид саволлар га қаранг ёки Бандлик ва меҳнат Вазирлигига мурожаат қилинг (http://www.moel.go.kr, ☏ 1350).